Buồn, vui người viết báo không chuyên: Nhuận bút - giá trị vật chất và tinh thần

- Lâu nay anh cộng tác các báo, đài khắp nơi vậy sống được chứ?

Anh cười cười vỗ vai tôi, đưa miệng sát tai nói như sợ người khác nghe thấy:

- “Hên, xui”!

Tôi hỏi lại: Sao vậy?

Anh bảo “hên” là hầu hết các tòa soạn áp dụng đúng Luật Báo chí xuất bản. Sử dụng bài vở của mình xong, họ gửi tặng báo biếu và trả nhuận bút kịp thời. Có khi mình chưa kịp nhận báo biếu mà nhuận bút lại được nhận trước, mới vui chứ! Anh bảo mỗi lần nghe chuông điện thoại từ bưu điện gọi tới là biết ngay mình được đi nhận nhuận bút; hoặc cái di động “cùi bắp” có tin báo nhuận bút vừa nhập vào số tài khoản là lòng phấn chấn! Ông bảo không phấn chấn sao được, khi người ta làm bao nhiêu ngành nghề, bao nhiêu dịch vụ, thu nhập từ nhiều nguồn chìm, nổi khác nhau... còn mình chỉ mỗi “nghề bài vở làm cộng tác viên” nhưng cũng phải cơm ăn nước uống hàng ngày, lo cho gia đình, việc bệnh đau, đóng góp xã hội, lo ơn nghĩa bạn bè, làng xóm; thậm chí như hôm nay đi dự đám cưới gặp ông đây cũng từ đầu vào nhuận bút đó!

Anh dừng một chút, đoạn bộc bạch tiếp: Cộng tác viên tụi mình khi sản phẩm làm ra được báo, đài sử dụng và trả công xứng đáng kịp thời vui lắm chứ.

Tuy vậy hiện nay đây đó anh vẫn gặp không ít “xui xẻo” trong việc nhuận bút. Thường là bài đăng xong họ nín luôn, nhất là một số tờ báo ở xa. Vẫn còn một số tờ báo, tạp chí, tập san thất thố, chay ì trong việc hành xử với cộng tác viên. Họ hoạt động báo chí ngoài Luật Báo chí. Có địa phương ra tập san của tỉnh, in ấn rất đẹp, bên trong giới thiệu nhiều hình ảnh bề thế “cổ cồn cà-vạt”, bóng bẩy hào nhoáng. Tập san còn nhận được nhiều quảng cáo, tiếp thị của các công ty, đơn vị, đại gia... Vậy mà vẫn lơ đi nhuận bút của các tác giả!      

Người cầm bút nói chung, cộng tác viên báo, đài nói riêng hầu hết sống bằng nhuận bút. Nhuận bút không phải là mục tiêu tối thượng nhưng nó có ý nghĩa quan trọng cả về vật chất lẫn tinh thần. Vì thế khi được trả công xứng đáng tác giả sẽ cảm thấy được đền đáp và nhiều động lực hơn để sáng tạo. Ngoài giá trị vật chất, nhuận bút còn có ý nghĩa về tinh thần, nó thúc đẩy khả năng sáng tạo, thiết thực bồi bổ các mặt để tái sản xuất tác phẩm mới tốt hơn, hay hơn. Chính vậy mà ông bà ta từ xưa đã đúc kết: “Có thực mới vực được đạo” là gì?

Nguyễn Tường Văn