Những hột lúa sót

                

Minh họa: Lý Long

Má tôi, người đàn bà giê lúa, hình ảnh đó thật đẹp trong mắt tôi, ngay khi đứng nhìn lần đầu trong ánh sáng ngược chiều tôi đã thấy thích thú vô cùng, càng lớn lên hình ảnh vốn đã in sâu trong tâm trí tôi ấy dần dần mang những ý nghĩa khác nhau, nửa thương thuộc, nửa thương xót và hơn thế nữa. Công việc ấy tự nó đã nói lên cái đẹp nhưng mỗi lần cái hình ảnh sống động kia hiện lên tâm trí thì cùng lúc tôi thấy quặn lòng đau. Ba tôi mất sớm, một mình má tần tảo, hết cấy gặt mướn đến trở thành người đàn bà giê lúa suốt nhiều mùa gặt, má làm tất cả những gì có thể để nuôi anh em tôi khôn lớn, ăn học đàng hoàng. Những hột lúa sót trong túi áo bà ba của má đã làm cay mắt tôi không biết bao nhiêu lần, những hột lúa mà má tôi thường nói “đó là những hột ngọc của trời, những hột ngọc đẫm mồ hôi sôi nước mắt của người nông dân”.

Sau này, khi tôi đi học xa về thì trên cánh đồng quê tôi đã xuất hiện nhiều máy quạt lúa làm bằng gỗ. Lúa được một người liên tục đổ vào cái phễu gỗ tam giác bên trên, một người đứng cạnh bên quay tay cho cánh quạt phía trong xoay tròn, lúc nào cũng thổi ra một làn gió vừa đủ, tùy theo lúa ướt lúa khô mà quay nhanh hay chậm. Máy quạt lúa có hai miệng ra, một cho lúa chắc, một cho lúa lừng, lúa lép thì bay thẳng ra ngoài. Thỉnh thoảng, họ dừng lại moi các lá lúa sót quấn kẹt bên trong, họ nói đó là lấy nhau ra cho cánh quạt khỏi kẹt. Quan sát, hỏi han những người nông dân đủ thứ chuyện, tôi hiểu ra công việc giê lúa từng thúng trên cái ghế thang của má tôi đã không còn nữa, các máy quạt lúa này đã giúp người nông dân làm công việc cuối cùng của khâu thu hoạch này nhanh hơn, hiệu quả hơn.

Lúc này, má tôi cũng đã lớn tuổi nên chuyển sang làm nghề hàng xáo, mua lúa về xay thành gạo, sàng sạch rồi đem ra chợ bán. Suốt ngày, má ngồi giữa mớ thúng mủng nong nia dần sàng. Thỉnh thoảng tôi lại bắt gặp hình ảnh mấy bà bạn áo bà ba của má ngồi tụm lại nhổ tóc trắng cho nhau, cũng bằng cái cách kẹp hột lúa vào đầu ngón tay mà nhổ từng cọng, từng sợi. Tôi lại rưng rưng nhớ ngoại tôi, người vừa đi xa vài năm trước. Cuộc sống những người đàn bà hai bên đầu cầu Khóm Một này kể cũng kỳ lạ thật. Họ vừa là đàn bà vừa là đàn ông, họ làm tất cả từ việc lớn đến việc nhỏ để nuôi dạy con cái, để vun vén cho gia đình, không có gì cho riêng họ cả. Như má tôi, những phút giây ngồi với bạn bè để nhổ tóc sâu cho nhau thôi cũng hiếm hoi lắm, má lúc nào cũng liền tay liền chân hết ngoài đồng, ngoài chợ đến trong nhà, lúc mưa cũng như lúc nắng, lúc trời nổi giông nổi gió, sấm chớp đùng đùng ngoài ruộng rẫy cũng như lúc yên ả quanh ngọn đèn dầu trong góc bếp. Tất bật. Lầm lũi. Chịu đựng.  Chiếc áo bà ba nâu nâu trăng trắng bạc phếch ấy hình như lâu lắm không được thay bằng cái áo nào khác, nó đẫm hết lớp mồ hôi này đến lớp mồ hôi khác, nó đẫm hết lớp nước mắt này đến lớp nước mắt khác, nó đẫm chất mặn xót của cuộc đời người đàn bà góa bụa.

Và nhiều lần tôi đã thấy những hột lúa sót trong giấc chiêm bao của mình, cái túi áo bà ba đã lộn trái nhưng nó không rơi ra nữa đã ra rễ, đã đâm chồi xanh, nó đã mọc thành cây lúa tốt tươi. Trên thân áo sờn cũ, cây lúa ánh xanh lên màu hy vọng, màu ước mơ, màu khát khao, màu nguyện cầu… Tôi đã thức giấc trong bàng bạc nhớ, dáng má liêu xiêu hiện lên, cánh đồng quê tôi hiện lên, ngôi làng ở hai đầu cầu Khóm Một hiện lên, tất cả những hình ảnh thay nhau hiện lên và biến mất chỉ còn hình ảnh ngược sáng má tôi đang trên cái ghế thang, lúa chảy qua các kẽ ngón tay, lúa chảy thành dòng, bay bay, bay bay không ngừng. Chỉ vậy mà khi thức dậy tôi thấy một bên chiếc gối của mình còn sậm dấu nước mắt nhòe nhoẹt. Tôi hiểu cảnh ngộ của má tôi không là duy nhất bởi quê tôi là một vùng đất từng bị rát bỏng đạn lửa chiến tranh, những người đàn ông đã lần lượt ngã xuống khi còn rất trẻ và chiến cuộc đã đẩy linh hồn họ đi rất xa, những người đàn bà còn lại là hồn phách của làng, những sinh mệnh thương đau của làng, những giọt nước mắt lặn vào trong để giữ cho cuộc sống sinh tồn mãi mãi.

Biết vậy nhưng mỗi lần ký ức sống dậy, mỗi lần có điều gì chợt gợi lên hình ảnh những hột lúa sót trong túi áo bà ba của má là hai mắt tôi lại một lần cay cay, lòng lại quặn lên từng cơn bởi thương má vô cùng.

Nguyễn Tân Hải