“Từ thời gian khác”, một tiểu thuyết hiện đại của Nguyễn Hiệp

Mạch tiểu thuyết bắt đầu chảy từ kết quả của sự việc để thuật lại những sự kiện đã xảy ra trước đó, lần về quá khứ: Tình yêu mới của Sa và Chan Tha, khi cả hai đã trở thành nhà văn, một kết cục trong tình yêu; các cựu chiến binh họp mặt truyền thống và nhớ lại những kỷ niệm, những mất mát, đớn đau trong cuộc chiến; vợ Sa nhớ lại trận đánh bom đã giết chết cả gia đình mình, anh nuôi Sa hồi tưởng lại cái chết của bạn và lần bị thương, bị chấn động của mình và cảm giác phi lý về chiến tranh khi cầm súng đứng bên kia chiến tuyến…

Bốn vận động tự sự: lược thuật, tinh lược, ngừng nghỉ và hoạt cảnh đều được nhà văn Nguyễn Hiệp sử dụng linh hoạt, bộc lộ rõ nét cá tính sáng tạo của một cây bút có chiều sâu.

Mặc dù đây là tiểu thuyết cảm giác về sự diệt chủng, về chiến tranh hơn là một tiểu thuyết thuần chiến tranh hay là một tiểu thuyết về hậu chiến nhưng nó đã tạo được những ám ảnh khủng khiếp về những gì đã xảy ra. Người đọc luôn bị cuốn vào những trường tâm cảm đặc biệt, những rúng động mạnh. Với lối kiến tạo phong cách ngôn ngữ hết sức đa dạng, các nhân vật đều có tiếng nói riêng, cách nói riêng và đều cùng kể lại câu chuyện của chính mình, làm cho việc tái hiện trở nên sinh động lạ thường.

“Từ thời gian khác” có rất nhiều nhân vật nhưng tựu trung thì có năm nhân vật chính:

-Sa: Bộ đội Việt Nam tham gia nghĩa vụ quốc tế tại chiến trường Campuchia, dành trọn tuổi thanh xuân của mình cho cuộc chiến, sống sót trở về, sau trở thành nhà văn khá thành công trên văn đàn cả nước.

-Vợ Sa: Nạn nhân bị chấn thương tâm thần trong một trận ném bom của Mỹ xuống miền Bắc. Cả gia đình cô đã bị vùi trong đất do một trái bom rơi trúng ngay nhà.

-Du: Bộ đội Việt Nam tham gia nghĩa vụ quốc tế tại chiến trường Campuchia, bị thương cụt một tay một chân, mù hai mắt trong một vụ nổ mìn. Du là đồng hương với Sa.

- Chan Tha: Một cô gái Campuchia, chứng nhân còn lại của chế độ diệt chủng Pol Pot- Ieng Xari, cha mẹ cô bị hành quyết cùng hơn ba triệu người, đây là tội ác diệt chủng chưa từng có trong lịch sử loài người. Được Du cứu sống trong một lần bỏ trốn, hai người đem lòng yêu nhau, vì thực tế cuộc sống trong quân đội không cho phép, Du gửi Chan Tha lại cho quân đội Hunxen, là lực lượng đứng lên chống lại chế độ Pol Pot. Sau này, cô theo những người tị nạn đi đến được Việt Nam và tìm được Du đang dưỡng thương ở Phan Rang. Chan Tha tình nguyện ở lại chăm sóc cho Du, lúc bấy giờ chỉ còn là một “khối thịt”. Hai người đã thành vợ chồng, cuộc hôn nhân có một không hai giữa một cô gái lành lặn và một người tàn phế thật sự, cho tới khi Du qua đời, Chan Tha mới trở về nước và trở thành nhà văn Campuchia nổi tiếng, được giải thưởng lớn Đông Nam Á.

-Anh nuôi của Sa: Một thanh niên bị bắt lính trong thời Việt Nam Cộng hòa, do những chấn động của chiến tranh nên đã trở thành người điên.

Câu chuyện cuộc đời của cả năm nhân vật có liên quan mật thiết này được tái hiện bằng một bút pháp hiện đại, các cấu trúc trần thuật truyền thống bị phá vỡ bởi sự tái hiện trực tiếp đời sống nội tâm, những liên tưởng và cảm xúc chảy tràn như những dòng sông, tất cả những bí ẩn trong con người những nạn nhân chiến tranh đã nêu đan bện và xáo trộn trên bình diện thời gian, tức thời gian trần thuật bị xáo trộn, được phân bố lại do sự sắp xếp chủ quan của từng người kể chuyện. Nếu người đọc chưa quen với tiểu thuyết hiện đại sẽ dễ nhầm lẫn đây là loại thời gian giả, kỳ thực nó có thật, kể cả thời gian đã qua, kể cả dự thuật, tức thời gian chưa tới, điều này có liên quan đến tiêu đề quyển tiểu thuyết “Từ thời gian khác”, chính tác giả của tiểu thuyết đã nêu ra khái niệm “thời gian khác”, dường như những điều đã xảy ra ấy không thể nào như thế được, ngoài sức tưởng tượng của thời đại văn minh, tiến bộ của nhân loại hiện nay. Đau đớn thay những điều ấy đã trở thành một quãng lịch sử tang thương của cả hai dân tộc.

Để phơi bày được các uẩn khúc về tiểu sử của các nhân vật, nhà văn Nguyễn Hiệp còn dùng đến thủ pháp đồng hiện, tất cả các nhân vật chính đều tự kể câu chuyện của mình nên có những sự kiện liên quan được thể hiện bởi nhiều góc nhìn, nhiều cách nghĩ, điều này giúp cho độc giả theo các sự kiện, các quá trình dưới nhãn quan đa diện, đa chiều.

Chan Tha, một nhân vật trở thành biểu tượng dân tộc Campuchia với những mất mát, chấn động, ám ảnh đến tận cùng bởi nạn diệt chủng đã tìm thấy tình yêu của mình từ Du, bộ đội Việt Nam, khi Du mất thì Chan Tha yêu Sa, cũng là bộ đội Việt Nam. Nếu như tình yêu với Du đã cứu Chan Tha ra khỏi nanh vuốt của bọn Pol Pot thì tình yêu với Sa đã giúp Chan Tha lấy lại sự bình phục trong tâm hồn và đã hồi sinh, trở thành một nhà văn danh tiếng, một con người hữu ích.

Chính câu chuyện về cuộc đời Chan Tha là  minh chứng sống động cho tính chính nghĩa của quân đội nhân dân Việt Nam trong cuộc chiến giúp nước bạn thoát khỏi nạn diệt chủng, đồng thời bảo vệ được mình.

Dù không theo trật tự tuyến tính thông thường và dù cuộc đời Chan Tha được đan bện với các cuộc đời khác nhưng người đọc cũng dễ dàng có một cái nhìn xuyên suốt, rõ nét nhờ vào độ sâu trong nội tâm của nhân vật, đó là văn hóa, là tín ngưỡng, là tâm linh của dân tộc Campuchia đã ăn sâu đã trở thành nền tảng không thể khác được.

Sa, Du trở thành người lính khi đất nước cần, các anh cũng như những thanh niên cùng thế hệ chôn vùi tuổi thanh xuân của mình nơi trận địa, rất nhiều người đã nằm xuống, rất nhiều người đã thương tật. Nếu như Du thương tật về thể xác thì Sa thương tật trong tâm hồn. Tất cả họ đều hy sinh vì tình hữu nghị của hai nước Việt Nam, Campuchia.

Toàn cục, như tính chất và chiều hướng của cả quyển tiểu thuyết, tình yêu đã không còn ranh giới, đã hóa giải mọi định kiến và làm cho con người, làm cho các dân tộc vượt qua được nghịch cảnh, dù là những nghịch cảnh tận cùng, để gắn bó với nhau hơn. Chủ đề chính của tác phẩm “Từ thời gian khác” đã rõ, nhưng cũng có một chủ đề song song đó là bản cáo trạng mạnh mẽ trước thế giới về tội ác diệt chủng chưa từng có trong lịch sử loài người của chế độ Pol Pot- Ieng Xari.

“Từ thời gian khác” là một tiểu thuyết hiện đại, sâu sắc và ám ảnh xét về mọi phương diện.

Lê Trang