Phong trào cách mạng tỉnh Bình Thuận những năm 30, thế kỷ XX

Bài 3: Hội Phản đế Đồng minh ở Tam Tân

Bài 5: Thời gian thành lập và vai trò của Chi bộ Tam Tân

BT- Phong trào cách mạng tỉnh Bình Thuận những năm 30, thế kỷ XX có một sự kiện quan trọng, đó là việc thành lập Chi bộ Tam Tân. Các tập lịch sửđảng bộ, lịch sử truyền thống tỉnh và địa phương đều thể hiện, thời gian thành lập Chi bộ Tam Tân vào cuối năm 1930. Tuy vậy, trong công trình Địa chí Bình Thuận do Sở Văn hóa Thông tin (nay là Sở Văn hóa Thể thao & Du lịch, xuất bản 2007), có 2 mốc thời gian thành lập Chi bộ Tam Tân: cuối năm 1930 (phần thứ 2, chương V) và tháng 2/1931 (phần thứ 5, phụ lục VI).

Địa chí Bình Thuận là công trình quy tụ nhiều tác giả ở các lĩnh vực, trong đó có một số nhà nghiên cứu lịch sử uy tín trong và ngoài tỉnh tham gia. Có thể qua quá trình nghiên cứu, phát hiện tư liệu mới, nên các tác giả đã nêu thông tin về mốc thời gian thành lập chi bộ Tam Tân vào tháng 2/1931. Tiếc rằng, chi tiết quan trọng này lại không được dẫn nguồn sử liệu từ đâu, hoặc từ kết quả nghiên cứu nào, để tạo thuận lợi giúp đọc giả dễ tra cứu, nếu có quan tâm.

Vậy Chi bộ Tam Tân được thành lập vào thời gian nào (?) Cuối năm 1930 hay đầu năm 1931 (hoặc tháng 2/1931). Và vai trò của Chi bộ Tam Tân như thế nào trong phong trào cách mạng Bình Thuận (?)

Thời gian thành lập Chi bộ Tam Tân

Như các sách lịch sử chép, thầy giáo Ngô Đức Tốn thành lập Chi bộ Tam Tân từ 6 hội viên ưu tú của Hội Phản đế Đồng minh. Qua phân tích, đối chiếu, nhận thấy có 2 trường hợp xảy ra ứng với 2 mốc thời gian thành lập Chi bộ Tam Tân.

Một là, thời gian cuối năm 1930. Nếu tổ chức do thầy giáo Ngô Đức Tốn thành lập vào năm 1929 tại Tam Tân là một Chi bộ Đảng Tân Việt, thì từ tháng 7/1930, sau khi được giác ngộ cách mạng qua đảng viên Dương Chước, thầy giáo Ngô Đức Tốn về Tam Tân kết nạp 6 đảng viên ưu tú của Chi bộ Tân Việt vào Đảng Cộng sản, thành lập Chi bộ Tam Tân vào cuối năm 1930.

Điều này phù hợp với lịch sử diễn ra, giống như quá trình thành lập chi bộ cộng sản đầu tiên ở 3 tỉnh trong khu vực Nam Trung bộ là Lâm Đồng, Ninh Thuận và Khánh Hòa (từ chi bộ Đảng Tân Việt chuyển thành chi bộ Đảng Cộng sản). Qua khảo sát quá trình thành lậpchi bộ Đảng Cộng sản đầu tiên ở 3 tỉnh khu vực Nam Trung bộ là Ninh Thuận, Lâm Đồng và Khánh Hòa, nhận thấy khác với Bình Thuận. Năm 1929, tại 3 tỉnh, thành lậpchi bộ Đảng Tân Việt. Đầu năm 1930, chi bộ Đảng Tân Việt 2 tỉnh Khánh Hòa, Ninh Thuận chuyển thành chi bộ Đông Dương Cộng sản Liên đoàn và gia nhập Đảng Cộng sản Việt Nam theo chủ trương chung. Còn chi bộ Đảng Tân Việt tỉnh Lâm Đồng thì giải thể và thành lập chi bộ cộng sản. Đặc điểm chung là 3 tỉnh này không có hình thành tổ chức Hội Phản đế Đồng minh, để từ tổ chức này thành lập chi bộ cộng sản.

Hai là đầu năm 1931. Nếu khẳng định tổ chức tại Tam Tân là Hội Phản đế Đồng minh, thì từ tháng 7/1930, sau khi được giác ngộ cách mạng qua đảng viên Dương Chước, trở về Tam Tân hoạt động, tiếp nhận chủ trương của Trung ương Đảng, thì thời gian thành lập hội có nhanh nhất phải diễn ra vào những ngày cuối tháng 12/1930( ) trở đi. Từ đó, thời gian thành lập Chi bộ Tam Tân phải qua đầu năm 1931 (theo Địa chí Bình Thuận là tháng 2/1931).

Trước đây, Ban Nghiên cứu lịch sử Đảng tỉnh Thuận Hải có tổ chức một số cuộc hội nghị, tọa đàm tại Hàm Tân, gặp gỡ nhân chứng lịch sử để làm rõ sự kiện Chi bộ Tam Tân. Các lần hội nghị, tọa đàm xuất hiện nhiều ý kiến khác nhau về thời gian, cũng như quá trình thành lập chi bộ Tam Tân. Đáng chú ý là cụ Lê Chạy, đảng viên Chi bộ Tam Tân (lúc bấy giờ còn sống) nhớ lại: thầy giáo Ngô Đức Tốn vào Tam Tân dạy học từ năm 1930. Qua một thời gian, giác ngộ Lê Thanh Lư, Lê Chạy kết nạp vào Hội Phản đế Đồng minh. Khi tổ chức nói vào Đảng Cộng sản Đông Dương, tôi bảo sao nhanh quá, mới Hội Phản đế Đồng minh nay đã là Đảng Cộng sản Đông Dương có vào năm 1931( ).  

Theo lời cụ Lê Chạy, thì thầy giáo Ngô Đức Tốn thành lập Hội Phản đế Đồng minh và từ đó kết nạp 6 hội viên vào Đảng Cộng sản Đông Dương vào năm 1931 là phù hợp với lịch sử diễn ra. Bởi vì, Đảng Cộng sản Việt Nam đổi tên thành Đảng Cộng sản Đông Dương, cũng như chủ trương thành lập Hội Phản đế Đồng minh là từ Hội nghị Trung ương Đảng tháng 10/1930 tại Hồng Kông. Và việc triển khai các chủ trương này là từ thư của Trung ương Đảng gửi đảng viên toàn quốc ngày 9/12/1930.

Nếu theo đúng chủ trương, chỉ đạo của Trung ương, thầy giáo Ngô Đức Tốn thành lập Hội Phản đế Đồng minh tại Tam Tân nhanh nhất là diễn ra vào những ngày cuối tháng 12/1930. Từ đó, thời gian Chi bộ Tam Tân thành lập phải vào đầu năm 1931. 

Vai trò Chi bộ Tam Tân trong phong trào cách mạng Bình Thuận

Qua tìm hiểu nhận thấy, từ khi thành lập cho đến lúc Bí thư chi bộ Ngô Đức Tốn bị bệnh mất thì hoạt động của Chi bộ Tam Tân chỉ ảnh hưởng trong phạm vi khu vực Hàm Tân – La Gi. Chưa có nguồn tư liệu lịch sử nào thể hiện Chi bộ Tam Tân khởi xướng chỉ đạo phong trào, gây ảnh hưởng hoạt động ra Phan Thiết, Hàm Thuận hoặc toàn tỉnh Bình Thuận.

Ngược lại, Chi bộ Tam Tân có tiếp nhận sự chỉ đạo của các đảng viên tại Phan Thiết, Hàm Thuận như trong cuộc rải truyền đơn đêm 14, rạng sáng 15/8/1931 đấu tranh kỷ niệm ngày “Nhân dân thế giới chống chiến tranh đế quốc”. Sau cuộc đấu tranh này, phần lớn đảng viên tại Hàm Thuận, Phan Thiết và Chi bộ Tam Tân đều bị thực dân Pháp bắt, giam cầm. Từ đó trong một khoảng thời gian dài, phong trào cách mạng tỉnh Bình Thuận chưa thành lập được tổ chức Đảng. Trong thời gian đó, một số đảng viên tập hợp quần chúng ưu tú, lãnh đạo đấu tranh cho đến khi giành chính quyền tháng 8/1945.

Chi bộ Tam Tân là chi bộ cộng sản đầu tiên được thành lập tại Bình Thuận như các tập lịch sử đảng bộ, lịch sử truyền thống tỉnh và địa phương từ trước đến nay đã viết.         

Hà Ngân