Chính quyền địa phương 2 cấp: Bước chuyển từ “thụ động” sang “kiến tạo”

Với việc công bố 28 nghị định về phân cấp, phân quyền và phân định thẩm quyền giữa Trung ương và địa phương, hội nghị đặt nền tảng pháp lý vững chắc cho sự chuyển mình toàn diện của bộ máy hành chính. Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính khẳng định đây là cuộc cách mạng tổ chức bộ máy, nhằm chuyển từ thụ động sang chủ động, từ “xin – cho” sang “giao quyền – chịu trách nhiệm”, hướng đến một nền hành chính kiến tạo, hiệu quả và sát dân hơn.

Không gian mới cho chính quyền địa phương

Từ ngày 1/7/2025, mô hình tổ chức chính quyền địa phương hai cấp chính thức được vận hành trên phạm vi cả nước. Không chỉ là thay đổi về mặt hành chính, đây là bước chuyển căn bản trong tư duy quản trị quốc gia, mở đường cho chính quyền địa phương chủ động hơn, linh hoạt hơn, hiệu quả hơn. Trong đó, vai trò của phân cấp, phân quyền và phân định thẩm quyền được xác định là trụ cột, tạo hành lang pháp lý rõ ràng, nhất quán cho một bộ máy tinh gọn nhưng không hề “mỏng lực”.

Tại hội nghị tập huấn toàn quốc triển khai mô hình chính quyền địa phương hai cấp, Chính phủ đã công bố 28 Nghị định phân cấp, phân quyền và phân định thẩm quyền giữa Trung ương và địa phương, một bước đi mang tính nền tảng, tạo cơ sở pháp lý đầy đủ, rõ ràng và thống nhất cho việc tổ chức, vận hành chính quyền mới.

Các nghị định này không chỉ bóc tách, xác định rạch ròi ai làm, làm gì, ở đâu, trong phạm vi nào giữa các cấp chính quyền mà còn gắn liền với việc trao quyền đi kèm với trách nhiệm. Trên cơ sở rà soát hơn 5.000 văn bản quy phạm pháp luật hiện hành, các bộ, ngành đã đề xuất và phân định tổng cộng: 152 nhiệm vụ từ Chính phủ, Thủ tướng giao cho chính quyền địa phương; 913 nhiệm vụ từ cấp bộ, bộ trưởng được phân cấp cho địa phương; 1.248 nhiệm vụ xác định rõ thẩm quyền theo ngành, lĩnh vực cụ thể.

Các nghị định trải rộng trên hầu hết các lĩnh vực thiết yếu như: tài nguyên – môi trường, đầu tư công, xây dựng cơ bản, y tế – giáo dục, nông nghiệp, văn hóa, công thương, giao thông vận tải… Từ đây, chính quyền địa phương có cơ sở tự quyết, tự chịu trách nhiệm trong tổ chức thực hiện, không còn phụ thuộc, chờ đợi chỉ đạo, xin ý kiến lòng vòng như trước. Thay vì làm thay địa phương, Trung ương sẽ tập trung giữ vai trò kiến tạo thể chế, xây dựng chiến lược và giám sát hậu kiểm, đảm bảo một hệ thống hành chính vận hành thông suốt, hiệu lực, hiệu quả.

Không dừng lại ở việc ban hành quy định, Chính phủ đã đưa vào vận hành hai hệ thống trợ lý ảo, trong đó một hệ thống chuyên biệt dành cho cán bộ, công chức tra cứu chức năng, nhiệm vụ và quy trình công vụ theo quy định mới. Hệ thống còn lại hỗ trợ người dân và doanh nghiệp trong tiếp cận hơn 1.800 thủ tục hành chính hiện hành. Đặc biệt, các đường dây nóng của Chính phủ và các bộ, ngành cũng được công bố để tiếp nhận, xử lý kịp thời những phát sinh trong quá trình thực hiện phân cấp, phân quyền, nhất là tại cấp cơ sở.

Hội nghị cũng đã tập trung làm rõ những nội dung về tổ chức bộ máy cấp xã, công tác xây dựng Đảng tại cơ sở, cũng như vai trò của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị – xã hội trong mô hình mới. Tư duy “tinh gọn nhưng hiệu quả”, “liền mạch nhưng không chồng chéo” được quán triệt mạnh mẽ trong suốt chương trình.

Hội nghị tập huấn lần này không chỉ là sự kiện chính trị hành chính có tính chất khởi động cho mô hình mới, mà còn là đợt huấn luyện chuyên sâu dành cho đội ngũ cán bộ công chức, đặc biệt là tại các tỉnh, xã mới hình thành sau sắp xếp. 15 chuyên đề nghiệp vụ do lãnh đạo các ban, bộ, ngành Trung ương trực tiếp trình bày đã đi sâu vào các nội dung thực tiễn: Chức năng, nhiệm vụ, thẩm quyền theo ngành, lĩnh vực; công tác xây dựng Đảng tại cơ sở; tổ chức bộ máy Đảng, chính quyền, Mặt trận và đoàn thể chính trị cấp xã.

Tư duy hành động mới cho bộ máy chính quyền mới

Phát biểu tại hội nghị, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính nhấn mạnh: Việc tổ chức lại bộ máy theo mô hình chính quyền địa phương hai cấp là một cuộc cách mạng thực sự trong hệ thống chính trị. Cuộc cách mạng này không chỉ hướng tới tinh giản bộ máy, mà quan trọng hơn là chuyển đổi cách thức hoạt động từ bị động sang chủ động, từ hành chính sang kiến tạo, từ phục tùng sang phục vụ.

Tinh thần cốt lõi là: Trung ương xây thể chế, địa phương tổ chức thực hiện. Trung ương không làm thay cho địa phương, mà tập trung vào chiến lược, quy hoạch, xây dựng chính sách và thiết kế cơ chế giám sát, kiểm soát quyền lực. Địa phương được phân quyền mạnh, gắn với trách nhiệm cụ thể và chịu trách nhiệm đến cùng. Trong mô hình này, “địa phương làm, địa phương quyết, địa phương chịu trách nhiệm” không chỉ là khẩu hiệu, mà là nguyên tắc hành động. Thủ tướng nhấn mạnh: Tổ chức bộ máy chính quyền hai cấp không phải là bài toán chia cắt địa giới, mà là mở ra không gian phát triển mới, động lực phát triển mới, quy mô quản trị lớn hơn, trách nhiệm cao hơn. Khi quy mô dân số mỗi tỉnh sau sáp nhập đều trên 2 triệu người, thì năng lực tổ chức, vận hành bộ máy phải được nâng lên tương ứng, từ đội ngũ cán bộ, hệ thống công nghệ đến phương thức giám sát, đánh giá.

Đi cùng sự phân cấp là yêu cầu mạnh mẽ về phân bổ nguồn lực, nâng cao năng lực thực thi và cơ chế giám sát hiệu quả. Theo rà soát của Chính phủ, trong hơn 5.000 văn bản quy phạm pháp luật, đã xác định rõ hàng nghìn nhiệm vụ cần được chuyển giao cho địa phương theo đúng tinh thần phân quyền thực chất, giảm tiền kiểm, tăng hậu kiểm, giảm xin cho, loại bỏ cơ chế chồng chéo.

Bên cạnh thể chế, Thủ tướng đặc biệt nhấn mạnh tới vai trò của người đứng đầu, nhất là ở cấp cơ sở. Chính họ là người định hình văn hóa công vụ mới: Không thủ tục, không trì trệ mà là “phục vụ người dân, đồng hành cùng doanh nghiệp, kiến tạo phát triển”. Tinh thần kỷ luật cũng được nêu cao: “Đã nói là làm. Đã cam kết là thực hiện. Đã làm là phải ra sản phẩm cụ thể, cân – đong – đo – đếm được”, Thủ tướng nhấn mạnh.

Thủ tướng nhấn mạnh Đảng ta không có mục tiêu nào khác ngoài mục tiêu vì dân, vì độc lập dân tộc, chủ quyền quốc gia và cuộc sống hạnh phúc, ấm no của nhân dân. Với tinh thần đổi mới, động lực mạnh mẽ và khí thế hiện nay, Thủ tướng bày tỏ tin tưởng chính quyền địa phương hai cấp sẽ đi vào vận hành thông suốt, trơn tru, đóng góp thiết thực vào sự nghiệp phát triển đất nước.

Có thể nói, khi chính quyền thực sự phục vụ, người dân sẽ tin tưởng. Khi thể chế rõ ràng, vận hành sẽ trơn tru. Và khi bộ máy thông suốt, phát triển sẽ bứt tốc. Mô hình chính quyền hai cấp không chỉ là mục tiêu, mà là nền tảng để đất nước bước vào giai đoạn phát triển mới: Hiệu lực, hiệu quả, vì dân và do dân.

Ngọc Diệp