50 năm “trị hạn” của Bình Thuận: Sự trù phú không chỉ ven sông La Ngà
Kinh tế - Ngày đăng : 06:20, 24/06/2025
Tạm nhưng hiệu quả
Thời điểm này, khi giá lúa chưa có tín hiệu gì hứa hẹn sẽ tăng nhưng những cánh đồng nối tiếp, trải dài ven sông La Ngà của 2 huyện Đức Linh, Tánh Linh đều xanh màu lúa hè thu đã hơn 20 ngày đến 2 tháng tuổi. Tổng diện tích lúa hè thu năm 2025 được tưới của 2 huyện là 12.254 ha, trong đó huyện Tánh Linh 6.608 ha, Đức Linh 5.646 ha. Đó là chưa nói đến diện tích lúa và cả những cây trồng khác không nằm trong diện tích tưới của Công ty TNHH MTV Khai thác công trình thủy lợi chi nhánh La Ngà. Nếu so với cùng vụ năm 2024 thì diện tích trên có giảm nhưng không đáng kể. Tuy nhiên, ở nơi được xác định là vùng sản xuất lúa trọng điểm của tỉnh với diện tích trồng lúa trên 20.000 ha/vụ này thì việc tăng hay giảm diện tích sản xuất là sự linh hoạt trong từng mùa vụ, tùy vào thời điểm của giá cả thị trường và có khi còn tùy vào lượng nước có được trên sông La Ngà.
Theo các nông dân sản xuất ven sông La Ngà, dù có biến động diện tích lúa nhưng không có cảnh bỏ vụ lúa đông xuân như lúc trước xa, vì thiếu nước. Nông dân được cơ hội lựa chọn, có thể thay vì trồng lúa chuyển sang trồng các loại cây trồng khác, mà tiên đoán sẽ có giá cao hơn, có lợi nhuận hơn.
Đây là một hành trình từ bị động sang chủ động sản xuất của nông dân, đồng thời cũng là hành trình chung sức trong lúc khó khăn ban đầu mà bây giờ khi nhìn lại, người ta nhận ra, dù đầu tư tạm nhưng hiệu quả mang lại hơn cả mong đợi.
Theo Công ty TNHH MTV Khai thác công trình thủy lợi chi nhánh La Ngà, (Chi nhánh thủy lợi La Ngà) trước năm 2000, khu vực đồng bằng sông La ngà của 2 huyện Đức Linh, Tánh Linh chủ yếu là sử dụng nước trời tưới vào vụ hè thu muộn và vụ mùa năng suất thấp bấp bênh; còn vụ đông xuân hầu như không có nước tưới, một vùng đồng bằng trải dài mênh mông khô cỏ cháy. Ở Đức Linh, tưới được vụ đông xuân chỉ có trạm bơm Võ Xu với năng lực thiết kế tưới 3.000 ha nhưng do nguồn điện Diezen yếu, không ổn định nên diện tích tưới đạt được rất thấp, như năm 2000 chỉ tưới được 1.405 ha/năm. Còn tại huyện Tánh Linh, năm 1998 đầu tư xây dựng trạm bơm Đồng Kho, nhưng diện tích tưới cũng chỉ đạt được 129 ha/ha. Chi nhánh thủy lợi La Ngà nỗ lực rất nhiều trong công tác quản lý và phối kết hợp với các địa phương, các đơn vị dùng nước trên địa bàn 2 huyện nhưng đến năm 2000 cũng chỉ phục vụ tưới được 3.050 ha/năm. Vì không chủ động nước tưới nên hàng năm thường bị lũ lụt, hạn hán gây nên mất mùa.
Để khắc phục tình trạng trên trong nỗi mong chờ Đập dâng Tà Pao sẽ xây dựng, trong ước muốn tận dụng lượng nước xả của Nhà máy thủy điện Hàm Thuận - Đa Mi, Chi nhánh thủy lợi La Ngà đã nghiên cứu, mạnh dạn tham mưu, đề xuất trong giai đoạn 2001 – 2010, xây dựng các trạm bơm ven sông La Ngà cùng với hệ thống kênh mương cơ bản phù hợp với hệ thống thủy lợi Tà Pao sau này. Theo đó, dù kinh phí ngân sách khó khăn nhưng 16 công trình trạm bơm dọc ven sông La Ngà cũng đã hình thành và đưa vào sử dụng, góp phần giải quyết cơ bản về nguồn nước cho sản xuất nông nghiệp trên địa bàn 2 huyện. Vì từ 3.500ha được tưới của năm 2000, đến năm 2010 trên địa bàn 2 huyện đã tưới được trên 25.933 ha/năm. Nước sông La Ngà được đưa vào sâu bên trong các xã, chứ không dừng ở khu vực ven sông. Suất đầu tư các trạm bơm từ nguồn vốn ngân sách rất thấp, bình quân chỉ khoảng 8 triệu đồng/1ha. Lúc bấy giờ chỉ lợi nhuận từ một vài vụ lúa đông xuân đã đủ thu hồi toàn bộ vốn đầu tư.
Hành trình của chung sức
Giai đoạn các trạm bơm ven sông La Ngà xuất hiện thì cũng là thời gian chứng minh rõ nhất của Nhà nước và Nhân dân cùng làm thủy lợi. Lúc ấy, ngân sách tỉnh chỉ đầu tư công trình đầu mối, hệ thống kênh và công trình trên kênh chính và các tuyến kênh cấp I có diện tích tưới lớn, còn lại nhân dân hiến đất , đóng góp kinh phí xây dựng hệ thống kênh mương nội đồng. Huyện ủy Tánh Linh ban hành hẳn một nghị quyết về phát triển hệ thống thủy lợi, trong đó quy định thu tiền của người hưởng lợi trả cho người mất đất, không sử dụng tiền ngân sách đền bù. Điều đáng chú ý, những tuyến kênh dẫn nước về các vùng đồng của 2 huyện được xây dựng khi ấy đều có tính đến sự tiếp nối, sẽ đấu nối khi Đập dâng Tà Pao đi vào hoạt động.
Sự thật, khi năm 2012 nhà nước triển khai xây dựng công trình thủy lợi Tà Pao với đầu mối, kênh chính Bắc và kênh chính Nam thì thời gian sau đó, Chi nhánh Thủy lợi La Ngà đã gấp rút triển khai các bước để hệ thống kênh trên có thể được tiếp nối, đấu nối thuận lợi phục vụ tưới tiêu liên tục, không ngắt quãng. Chi nhánh đã phối hợp với các địa phương kiểm tra các vùng có thể tận dụng nguồn nước tưới để vạch ra các tuyến kênh cấp 1, cấp 2 … phù hợp nhất, đề xuất công ty và các ban ngành liên quan trên địa bàn 2 huyện để đầu tư xây dựng và tận dụng các công trình, kênh mương hiện trạng thực tế sẵn có đề xuất nâng cấp, tu sửa để đưa vào sử dụng. Các hệ thống công trình này đảm bảo phù hợp với thiết kế của hệ thống thủy lợi Tà Pao để đấu nối… Còn đối với các công trình thủy lợi nhỏ do địa phương quản lý, chi nhánh làm việc với các địa phương vận động nhân dân hiến đất và đầu tư xây dựng hệ thống kênh nội đồng để đưa vào phục vụ tưới tiêu. Không chỉ thế, còn phải tính toán cân đối nguồn nước lập kế hoạch cấp nước cụ thể cho từng phiên tưới, từng vụ tham mưu Công ty, UBND huyện Đức Linh và UBND huyện Tánh Linh làm việc với Công ty thủy điện Hàm Thuận – Đa Mi nhu cầu về lưu lượng và thời gian phát điện phù hợp để phục vụ tưới tiêu.
Theo lãnh đạo 2 huyện Tánh Linh, Đức Linh, năm 2013, Ban Thường vụ Tỉnh ủy Bình Thuận ban hành Chỉ thị số 39-CT/TU về lãnh đạo phát động sâu rộng phong trào thi đua làm thủy lợi nhỏ, với mục tiêu phấn đấu đưa nguồn nước tưới đến tận tất cả các cánh đồng có điều kiện trên địa bàn toàn tỉnh. Từ đây, chính quyền và nhân dân 2 huyện tiếp tục làm thủy lợi nhỏ, tiếp tục nối dài các tuyến kênh nội đồng. Đến nay, kênh nội đồng mà các xã quản lý lên gần 222 km, trong đó Đức Linh gần 134 km, Tánh Linh gần 88 km. Nhờ vậy, diện tích tưới hàng năm tăng lên theo từng năm, đến năm 2020 diện tích tưới của 2 huyện lên 37.050 ha/năm. Còn năm 2024 diện tích tưới đã 39.539 ha/năm…Điều đáng nói, nhờ có công trình thủy lợi, dù chưa hoàn chỉnh theo quy hoạch nhưng hiện tại, 2 huyện nằm ven sông La Ngà có sự trù phú, không chỉ ở ven sông.
Hiện nay trên địa bàn 2 huyện Tánh Linh, Đức Linh còn nhiều diện tích chưa được tưới tiêu bằng hệ thống công trình thủy lợi, việc vận hành phục vụ tưới tiêu vẫn còn gặp nhiều khó khăn do một số nguyên nhân. Đó là hệ thống công trình thủy lợi Tà Pao chưa được đầu tư hoàn thiện và chưa được kiên cố hóa;các tuyến kênh, công trình trên kênh nội đồng còn thiếu nhiều …Thế nên, rất cần sự ra đời của hồ La Ngà 3, rồi cải tạo nâng cấp hồ Biển Lạc để việc tưới tiêu ở 2 huyện được bền vững.