Câu chữ của Đình làng Phú Hội huyện Hàm Thuận Bắc

Đình Phú Hội hiện nay nằm trên địa bàn xã Hàm Hiệp huyện Hàm Thuận Bắc. Nhưng các câu chữ của đình lại thuộc về một vùng đất rộng lớn trù phú, xưa được định danh là Phú Hội xã, thuộc tổng Đức Thắng, huyện Tuy Định (sau năm 1854 đổi là huyện Tuy Lý), phủ Hàm Thuận thuộc tỉnh Bình Thuận mới thành lập năm 1832 đời vua Minh Mạng.

Theo sách “Nghiên cứu địa bạ triều Nguyễn” xuất bản năm 1996 của tác giả Nguyễn Đình Đầu, tổng Đức Thắng thời Minh Mạng gồm có 7 xã, 19 thôn, 3 phường và 2 giáp. 7 xã là: Phú Hội, Đại Nẫm, Phú Tài, Trinh Tường, Đức Thắng, Lạc Đạo và Nhuận Đức. Xã Phú Hội có diện tích điền thổ thực canh là 655 mẫu (320 ha) chiếm tỷ lệ 21% diện tích điền thổ thực canh của cả tổng Đức Thắng.

Theo hồ sơ khoa học di sản kiến trúc nghệ thuật Đình Phú Hội của Bảo tàng Bình Thuận năm 1995 có ghi: “Sau năm 1977, các ấp của làng Phú Hội được chia tách làm 5 xã thuộc địa bàn 2 huyện Hàm Thuận Nam và Hàm Thuận Bắc”. Những chi tiết này cho thấy xã Hàm Hiệp hiện nay chỉ là một phần diện tích của xã Phú Hội rộng lớn xưa.

Đình Phú Hội được tạo lập vào năm 1847. Hiện còn dòng chữ Nho trên cây xà cò nhà Tiền hiền của đình làm chứng tích: 紹 治 柒 年 歲 次 丁 未 (Thiệu Trị thất niên tuế thứ Đinh Mùi: Thiệu Trị năm thứ bảy Đinh Mùi…).

Năm 1852 vua Tự Đức tặng sắc phong đầu tiên cho Thành hoàng bổn cảnh của Đình Phú Hội danh hiệu “Quãng hậu chánh trực hựu thiện chi thần”. Đình đã nhận được tất cả 5 sắc phong của các vua triều Nguyễn.

Qua các thời kỳ chiến tranh, Đình Phú Hội bị hư hại nhiều. Sau năm 1975 chỉ còn lại nhà thờ thần, nhà tiền hiền, võ ca và hậu cát. Phần di tích này đã được Bộ Văn hóa thông tin xếp hạng Di sản kiến trúc nghệ thuật Quốc gia vào năm 1995. Năm 2008 hiện trạng di sản của đình được trùng tu gồm cổng tam quan, nhà thờ thần, nhà tiền hiền, võ ca và nhà khách như hiện nay.

Ngoài giá trị tín ngưỡng và di sản kiến trúc nghệ thuật đã nêu trên, Đình Phú Hội còn có nhiều câu đối chữ Nho là di sản văn hóa tinh thần của cộng đồng dân làng. Các câu đối được sơn sửa lại vào năm 2008 nhưng nội dung giữ như xưa. Người viết bài này đã đọc, phiên âm và dịch Việt 8 câu đối của đình như sau:

1. Câu đối ở cổng Tam quan: Trên đầu cổng có 3 chữ Nho 富 會 庭 (Phú Hội Đình). Trên các hàng trụ cổng có 2 câu đối:

* Câu giữa: 前 程 遠 望 功 名 仁 義 路 / 後 來 向 業 須 臨 道 德 門

Phiên âm: Tiền trình viễn vọng công danh nhân nghĩa lộ

Hậu lai hướng nghiệp tu lâm đạo đức môn.

Tạm dịch: Lối trước xa trông đường công danh nhân nghĩa

Nẻo sau hướng nghiệp cửa đạo đức khuyên gần.

Câu đối đã thể hiện suy nghĩ hợp thời hợp cảnh của dân làng khi tạo lập đình. Nay phải lấy việc sản xuất xây dựng làm sự nghiệp thay cho con đường công danh khoa cử ở cố hương. Nhưng cái gốc đạo đức nhân nghĩa phải giữ gìn để làng xóm được bền vững, yên lành.
Đây có thể coi là cương lĩnh xây dựng cuộc sống mới của dân làng Phú Hội thời mở đất.

* Câu bên: 山 水 應 禎 祥 地 靈 人 傑 / 鄉 鄰 皆 和 睦 俗 美 風 淳

Phiên âm : Sơn thủy ứng trinh tường địa linh nhân kiệt

Hương lân giai hòa mục tục mỹ phong thuần.

Tạm dịch: Sông núi hiện điềm lành, đất linh thiêng người tài giỏi
Xóm thôn đều hòa thuận, giữ gìn mỹ tục thuần phong.

Vùng đất mới Phú Hội có núi rừng sông suối, là nơi đất lành chim đậu. Nhưng người dân có bản lĩnh, giỏi giang thì cuộc sống mới phát triển, mà xây dựng nên đình “to như Đình Phú Hội”. Câu đối như một lời sơ kết và ước vọng cho quá trình xây dựng cuộc sống mới của dân làng.

Hai câu đối ở cổng đình có ý nghĩa như những lời tuyên ngôn của cộng đồng. Chỉ tiếc là về hình thức nét chữ khi tu sửa không được sắc sảo rõ ràng.

2. Câu đối ở nhà thờ thần: Trong nhà thờ thần có một câu đối:
聖 德 無 私 有 善 願 而 求 則 應 / 神 恩 顯 赫 人 心 行 正 道 必 扶
Phiên âm: Thánh đức vô tư hữu thiện nguyện nhi cầu tắc ứng
Thần ân hiển hách nhân tâm hành chính đạo tất phù.

Tạm dịch: Thánh đức vô tư, có nguyện lành thì cầu mới ứng
Ơn thần rọi sáng, lòng người ngay thẳng sẽ được phù.

Câu đối cho thấy tư duy về tín ngưỡng của dân làng là rõ ràng và minh triết. Có mong muốn xấu mà cầu xin thì thần chẳng giúp, còn có tâm thiện thì tự nhiên sẽ được phù hộ. Điều này phù hợp với nội dung luật nhân quả theo tinh thần văn hóa dân tộc Việt: Ác giả ác báo, ở hiền gặp lành, khi nên trời cũng chiều người…

3. Câu đối ở đình tiền hiền:

山 海 泳 培 丹 桂 子 / 家 庭 藹 見 玉 籣 孫

Phiên âm: Sơn hải vịnh bồi đan quế tử/ Gia đình ái kiến ngọc lan tôn
Tạm dịch: Mạch sông núi đắp bồi nên con đỗ đạt/ Khí gia đình đầm ấm gặp cháu hiền lương.

Đan quế là cây quế đỏ, xưa chỉ người đỗ đạt cao. Ngọc lan là loài hoa lan quý có hương thơm tượng trưng cho điều nhân hậu tốt đẹp.
Người xưa quan niệm học tài thi phận, phải nhờ phong thủy tốt đẹp của quê hương thì mới đỗ đạt cao. Đây có lẽ là kinh nghiệm và mong ước của các bậc cao niên còn hoài niệm về quê cũ. Còn không khí gia đình đầm ấm thuận hòa được gặp cháu hiền lương là điều hợp lý mà ai cũng đều mong muốn.

4. Câu đối ở nhà võ ca:

Nhà võ ca là nơi tổ chức phần hội của đình làng. Anh Nguyễn Văn Minh - Phó Ban quản lý Đình Phú Hội cho biết vào năm 2008 sau khi trùng tu, đình có tổ chức hát bội dịp tế thu được nhiều bà con hưởng ứng. Từ đó đến nay chưa tổ chức lại vì thiếu nguồn kinh phí.
Nhà võ ca có tất cả 4 câu đối trang trí trên phần tường phía sau sân khấu. Các câu đối được sắp xếp từ giữa tiến lần ra hai biên như sau:

* Câu 1: 亭 前 鳳 舞 龍 飞 風 雨 润 / 社 內 麟 祥 龜 伏 氣 象 新
Phiên âm: Đình tiền phượng vũ long phi phong vũ nhuận
Xã nội lân tường quy phục khí tượng tân
Tạm dịch: Trước đình phượng múa rồng bay mưa hòa gió thuận
Trong điện lân điềm rùa ẩn sắc khí tốt tươi

* Câu2 : 富 足 栽 培 智 德 何 村 鄰 皆 和 睦
會 意 同 心 眞 正 保 存 美 俗 淳 風
Phiên âm: Phú túc tài bồi trí đức hà thôn lân giai hòa mục
Hội ý đồng tâm chân chính bảo tồn mỹ tục thuần phong
Tạm dịch: Vun bồi đức trí dồi dào, xóm thôn nào cũng đều hòa mục
Góp ý chân chính một lòng, cùng bảo tồn mỹ tục thuần phong.
Câu đối có 2 chữ đầu mang tên của đình làng Phú Hội, nội dung đề cao đạo đức, sự hiểu biết và lòng ngay thẳng. Người có đức thì không tranh giành, có trí thì biết xử sự hợp lý nên làng xóm sẽ thuận hòa. Cùng có tâm ngay thẳng thì ý kiến mới đồng nhất để cùng chung sức giữ gìn những điều tốt đẹp cho xóm làng.

* Câu 3: 舞 曲 娥 嫦 鉦 鼓 樂 太 平 處 處
歌 吟 唱 詠 管 琴 和 安 樂 家 家
Phiên âm: Vũ khúc nga thường chinh cổ nhạc thái bình xứ xứ
Ca ngâm xướng vịnh quản cầm hòa an lạc gia gia
Tạm dịch: Điệu múa nghê thường chiêng trống nhạc thái bình khắp chốn
Xướng ngâm trầm bổng sáo đàn hòa an lạc mọi nhà.
Nghê thường là điệu múa của tiên nữ, do tích vua Đường Minh Hoàng mơ lên cung Quảng Hàn, thấy tiên nữ múa mà chế tác ra. Có lẽ ý muốn nói người dân ở đây được xem hội hè múa hát cũng vui như trong cảnh tiên vậy.
Câu đối cho thấy khả năng và điều kiện thưởng thức các loại hình âm nhạc, nghệ thuật của dân làng rất phong phú, đã đem lại không khí bình yên vui vẻ khắp mọi nơi.

* Câu 4: 看 演 員 演 出 古 今 之 使 跡/ 聞 聲 音 唱 詠 爱 惡 樂 之 情
Phiên âm: Khán diễn viên diễn xuất cổ kim chi sử tích
Văn thanh âm xướng vịnh ái ố lạc chi tình
Tạm dịch: Xem diễn viên diễn xuất ngẫm sử tích xưa nay
Nghe ca ngâm xướng vịnh biết thương ghét tình đời.
Xem biểu diễn ca múa ở đây không chỉ là mua vui giải trí mà còn là thưởng thức nghệ thuật có tính hướng thiện. Qua tuồng tích có kẻ tà người chính mà người xem nhận biết đúng sai, thương ghét vui buồn theo đúng đạo lý ở đời.

Phần kết:

Các câu đối của đình làng Phú Hội có khí văn tươi sáng, đối thanh và đối ý đều chuẩn. Nội dung ý nghĩa mỗi câu đều rõ ràng phù hợp với mục đích vị trí đặt để, đều có tính giáo dục cao. Các câu đối đã vẽ ra được cảnh sống êm đềm sung túc của một cộng đồng làng quê tiêu biểu của tỉnh Bình Thuận đầu thế kỷ 19, mang đậm chất bản sắc văn hóa dân tộc Việt.

Người viết bài này chỉ làm công việc dịch thuật và mạo muội có vài nhận xét để làm rõ thêm phần nội dung các câu đối. Việc phân tích đánh giá các giá trị lịch sử và hiện tại của các câu chữ đình làng Phú Hội trên đây xin dành cho các nhà chuyên môn và quý bạn đọc gần xa.