Cuộc xung đột kéo dài hơn hai năm giữa Nga và Ukraine đang bước vào một giai đoạn có thể mang tính bước ngoặt, khi các bên liên quan - đặc biệt là Tổng thống Mỹ Donald Trump thúc đẩy khả năng tổ chức đàm phán trực tiếp tại Istanbul, Thổ Nhĩ Kỳ.
Giữa khung cảnh bom đạn và mỏi mòn ngoại giao, sự nhập cuộc của ông Trump trở lại được xem là một canh bạc lớn với cả Kiev lẫn Moscow khi ông bày tỏ ý định có thể tham gia hội nghị đàm phán tại Istanbul. Điều này đã tạo nên làn sóng ngoại giao gấp gáp từ châu Âu đến Trung Đông, trong bối cảnh phương Tây tiếp tục gia tăng sức ép buộc Nga chấm dứt chiến dịch quân sự tại Ukraine.
Tổng thống Volodymyr Zelensky gặp Tổng thống Nga Vladimir Putin tại Điện Élysée ở Paris, Pháp năm 2019. (Ảnh: The Kyiv Independent)
Ngày 11/5, Tổng thống Nga Vladimir Putin bất ngờ tuyên bố sẵn sàng đàm phán trực tiếp, điều chưa từng có kể từ đầu năm 2022. Ngay sau đó, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky lập tức phản hồi, cam kết tham gia nếu Nga xác nhận một lệnh ngừng bắn toàn diện có hiệu lực từ ngày 12/5.
Tuyên bố của hai nhà lãnh đạo nhanh chóng thu hút phản ứng từ ông Trump, người từng tuyên bố có thể chấm dứt cuộc chiến chỉ trong 24 giờ nếu được trao toàn quyền: “Tôi nghĩ có thể chúng ta sẽ thấy một kết quả tốt từ cuộc gặp ngày 15/5 ở Thổ Nhĩ Kỳ giữa Nga và Ukraine. Tôi đang có rất nhiều cuộc họp, nhưng tôi thực sự cân nhắc bay sang đó,” Tổng thống Trump nói trong buổi họp báo ngày 12/5 và để ngỏ khả năng tham gia như một bên trung gian hòa giải.
Song ông cũng nhấn mạnh thêm: “Nếu không thể đạt được thỏa thuận, thì ít nhất các nhà lãnh đạo phương Tây cũng hiểu rõ hơn về giới hạn của tiến trình.” Câu nói hàm chứa một thông điệp kép: thúc đẩy hòa bình, nhưng cũng sẵn sàng rút lui nếu không thấy kết quả rõ ràng.
Dù vậy, có một thực tế rõ ràng là tiến trình hòa đàm này cực kỳ mong manh.
Từ đầu cuộc chiến, Nga và Ukraine đã nhiều lần tuyên bố sẵn sàng đàm phán, nhưng rồi nhanh chóng đổ lỗi cho nhau vì sự sụp đổ của các vòng thương lượng. Phía Kyiv luôn nhấn mạnh việc Moscow vi phạm các lệnh ngừng bắn, trong khi Điện Kremlin khẳng định Ukraine thiếu thiện chí và “chịu ảnh hưởng quá mức từ phương Tây”.
Theo giới phân tích tại Moscow, việc Tổng thống Putin chủ động nêu khả năng đàm phán lần này phản ánh hai điều: thứ nhất, Nga muốn kiểm soát nhịp độ chính trị trước khi bước vào mùa hè - thời điểm được cho là sẽ có nhiều biến động trên chiến trường; thứ hai, Nga muốn sử dụng nền tảng đàm phán như một công cụ để tái định hình dư luận quốc tế, vốn đang nghiêng hẳn về phía Ukraine.
Fyodor Lukyanov - cố vấn chính sách đối ngoại của Điện Kremlin - từng phát biểu rằng Nga “không bác bỏ đàm phán”, nhưng đàm phán chỉ có giá trị khi phương Tây “chấp nhận những thực tế mới” tại Donbass. Quan điểm này hàm ý rằng Moscow có thể đàm phán, nhưng không chấp nhận lùi bước về lãnh thổ.
Ngoài ra, việc Nga cảm ơn Trung Quốc, Thổ Nhĩ Kỳ và cả Saudi Arabia vì các nỗ lực trung gian cũng là dấu hiệu cho thấy Moscow đang tìm cách quốc tế hóa tiến trình này, tránh để Mỹ độc quyền định hình kết quả.
Tổng thống Mỹ Donald Trump phát biểu trong cuộc họp báo tại Nhà Trắng. Ảnh: Reuters
Ông Trump xuất hiện: Giải pháp bất ngờ hay biến số khó đoán?
Điểm đáng lưu ý là cả hai bên dường như đang tận dụng sự xuất hiện của Trump để… né trách nhiệm. Như nhận định của Anatol Lieven, chuyên gia tại Viện Quincy, “hai bên cứ chuyền bóng cho nhau và chờ xem trái bóng chính trị sẽ rơi vào sân ai”.
Sự hiện diện thực tế của ông Trump trong tiến trình hòa bình vẫn là dấu hỏi. Một số chuyên gia cho rằng cả Nga lẫn Ukraine đang “thử vai” ông Trump, để kiểm định mức độ nghiêm túc cũng như lợi ích chiến thuật nếu ông can dự sâu hơn vào quá trình thương lượng.
Tổng thống Mỹ Donald Trump, với phong cách khó đoán và phát ngôn bất thường của ông lại càng khiến tiến trình thêm bất định. Ông vẫn là nhân vật có sức nặng đặc biệt là trong bối cảnh ông có thể quay trở lại Nhà Trắng vào tháng 1/2025 do vậy việc các bên muốn thử thăm dò hoặc “đi trước một bước” là điều dễ hiểu.
Phía Ukraine lo ngại rằng nếu Mỹ – dưới vai trò của Trump – rút dần khỏi cam kết hỗ trợ, cán cân sức mạnh sẽ nghiêng về phía Nga. Elina Beketova, nghiên cứu viên tại CEPA, cảnh báo: “Nếu Mỹ rút lui, Nga sẽ coi đó là đèn xanh để tiếp tục gây hấn”. Bà cho rằng châu Âu sẽ phải gánh vác phần còn lại trong khi bản thân EU cũng đang đối mặt với áp lực nội bộ, kinh tế trì trệ và nguồn lực hạn chế. Trong khi đó, Nga có thể đang thử thách bản lĩnh ngoại giao của Ukraine, đặt ra những điều kiện quá tầm kiểm soát, để rồi đổ lỗi nếu đàm phán thất bại.
Trong bối cảnh đó, vai trò của Mỹ không chỉ là trung gian. Nó là chiếc ghế giữ cho bàn đàm phán không bị lật. Nếu Mỹ lung lay, tiến trình sẽ sụp đổ, những cuộc tấn công mới có thể nổ ra và lần này có thể sẽ khốc liệt hơn.
Thế giới đứng giữa lằn ranh chờ đợi
Trong bối cảnh cả hai bên đều chưa đạt được bước đột phá quân sự rõ rệt và cuộc chiến đã bước vào giai đoạn bế tắc tương đối, hội nghị tại Istanbul – nếu diễn ra với sự tham dự của cả Zelensky, Putin và Trump – có thể là một sự kiện mang tính biểu tượng quan trọng. Tuy nhiên, biểu tượng không đồng nghĩa với giải pháp.
Cho tới nay, không bên nào từ bỏ mục tiêu cốt lõi của mình. Với Ukraine, đó là toàn vẹn lãnh thổ và sự hậu thuẫn lâu dài từ phương Tây. Với Nga, đó là duy trì quyền kiểm soát các vùng đã chiếm đóng và ngăn Ukraine hội nhập phương Tây. Còn với Tổng thống Trump và rộng hơn là nước Mỹ thì đây là cơ hội thể hiện rằng họ vẫn đủ uy tín và sức mạnh để điều hướng một cuộc xung đột đầy gai góc.
Nhưng như mọi tiến trình hòa bình, kết quả cuối cùng không đến từ những tuyên bố hay chuyến bay. Nó đến từ thiện chí thực chất, từ sự cam kết dài hạn và khả năng chấp nhận những thỏa hiệp rất khó chịu. Giờ đây mọi ánh mắt, từ Kiev đến Moscow, từ Washington đến Brussels, đều đang dõi theo Istanbul – nơi hòa bình có thể được gieo mầm, hoặc bị chôn vùi thêm lần nữa.
.jpeg "Lề đường Trường Chinh đã sạch, đẹp")
.jpg "Kính mời độc giả đón đọc báo in Bình Thuận hôm nay (14/5)")
