Trước đó, năm 2020, UBND huyện Bắc Bình đã tổ chức thanh tra đột xuất việc giao đất, cho thuê đất, đưa đất thuê vào sử dụng theo pháp luật đất đai tại các thửa đất số 543, 545, 546, tờ bản đồ địa chính số 41; thửa đất số 58 tờ bản đồ địa chính số 70 tại thôn Hải Thủy, xã Hải Ninh, huyện Bắc Bình. UBND huyện Bắc Bình nhận thấy, việc thực hiện pháp luật về đất đai của một số cá nhân thuộc UBND xã Hải Ninh và Phòng Tài nguyên - Môi trường huyện trong việc quyết định cho ông Lâm Văn Hậu, ông Lâm Văn Phúc (cùng địa chỉ thôn An Trung, xã Bình An), ông Lê Hoàng Thiên (có địa chỉ thôn Hải Thủy, xã Hải Ninh) thuê đất để sản xuất nông nghiệp tại khu vực Cây số 5, khu vực Sông Sỏi, xã Hải Ninh có dấu hiệu của các tội: “Vi phạm các quy định về sử dụng đất đai”, “Vi phạm các quy định về quản lý đất đai”,“Lợi dụng chức vụ quyền hạn trong khi thi hành công vụ” nên đã chuyển hồ sơ sang Cơ quan CSĐT Công an huyện Bắc Bình để điều tra theo quy định của pháp luật.
Theo Kết luận thanh tra số 06/KL-UBND ngày 24/10/2022 của UBND huyện Bắc Bình thì nguồn gốc và hiện trạng sử dụng đất tại các vị trí đất trước khi cho thuê là đất bằng chưa sử dụng do UBND xã Hải Ninh quản lý. Năm 2006, ông Quách Văn Khương đến khu vực Cây số 5, thôn Hải Thủy, xã Hải Ninh lấn chiếm 47.143 m2 đất công (nay là các thửa đất số 543, 545 và 546) và đã bị UBND huyện Bắc Bình ra quyết định xử phạt vi phạm hành chính về lĩnh vực đất đai. Đến tháng 9/2009, bà Nguyễn Thị Duyên (thôn Thái Thành, xã Hồng Thái) đến khu vực trên chiếm diện tích 51.404 m2 (các thửa đất số 543, 545 và 546 nằm trong diện tích chiếm này). Sau đó bà Duyên đã bị UBND xã Hải Ninh lập biên bản vi phạm hành chính về lĩnh vực đất đai và tháng 7/2010. UBND huyện Bắc Bình ban hành quyết định xử phạt vi phạm hành chính về lĩnh vực đất đai đối với bà Duyên với số tiền phạt 10 triệu đồng và yêu cầu bà Duyên không được tiếp tục tác động vào phần diện tích 51.404 m2 đất do UBND xã quản lý. Ngày 17/8/2010, bà Duyên đã nộp phạt số tiền trên vào ngân sách nhà nước nhưng vẫn tiếp tục sử dụng để trồng cây thanh long, tiếp tục chiếm mở rộng diện tích lên 5,7 ha và sau đó chuyển nhượng lại cho ông Lâm Văn Phúc và Lâm Văn Hậu vào cuối năm 2018. Với số tiền 4,5 tỷ đồng.
Mặc dù biết rõ các thửa đất số 543, 545 và 546 của tờ bản đồ số 41, thôn Hải Thủy, xã Hải Ninh bị bà Nguyễn Thị Duyên lấn chiếm trái phép, sau đó lại chuyển nhượng cho người khác để trục lợi, nhưng UBND xã Hải Ninh không ngăn chặn, xử lý. Điều đáng nói là vào ngày 16/12/2019, Phòng Tài nguyên và Môi trường và UBND xã Hải Ninh lại mời bà Duyên làm việc để lập biên bản làm việc nhằm hợp thức hóa việc bà Duyên đã trả lại đất cho UBND xã Hải Ninh vào năm 2010. Rồi sau đó tiếp tục thực hiện thủ tục cho ông Lâm Văn Phúc và Lâm Văn Hậu thuê đất, dẫn đến UBND huyện đồng ý cho thuê đất đối với đất đang có người sử dụng cho người khác không đúng quy định tại Điều 53 Luật Đất đai 2013.
Kết luận Thanh tra của UBND huyện Bắc Bình cũng xác định các văn bản của UBND xã Hải Ninh đều do ông Võ Ngọc Long, Phó Chủ tịch UBND xã ký không đúng thẩm quyền. Ông Long cũng không thông qua hoặc báo cáo tập thể UBND xã, Chủ tịch UBND xã Hải Ninh, dẫn đến Chủ tịch UBND xã không biết việc thuê đất nói trên. Việc Phòng Tài nguyên và Môi trường huyện Bắc Bình phân công ông Lương Ngọc Ánh không phải là công chức được giao nhiệm vụ đại diện cho Phòng Tài nguyên và Môi trường đi kiểm tra thực địa, nhưng lại lập và ký vào các biên bản kiểm tra thực địa và thẩm định hồ sơ cho thuê đất là không đúng thẩm quyền. Ngoài ra các thửa đất trên có vị trí thuận lợi về giao thông, gần khu dân cư, quy hoạch cụm công nghiệp đủ điều kiện đưa vào quỹ đất sử dụng để đấu giá quyền sử dụng đất nhưng chưa thực hiện lập các thủ tục quản lý, sử dụng theo quy định. Sau khi được UBND huyện cho thuê đất, các trường hợp trên không sản xuất hoặc chỉ sản xuất thời gian ngắn, sau đó chuyển nhượng quyền sử dụng đất thuê cho người khác để hưởng chênh lệch giá.
Việc cho thuê đất không đúng với các quy định của pháp luật về đất đai, gây bức xúc trong nhân dân và cán bộ, công chức xã Hải Ninh, ảnh hưởng không tốt đến công tác quản lý nhà nước về đất đai trên địa bàn xã Hải Ninh.