Giác ngộ lý tưởng cách mạng từ rất sớm
Đồng chí Hoàng Đình Giong sinh ngày 1/6/1904 tại làng Thâm Hoáng, xã Hạ Hoàng (nay là phường Đề Thám, thành phố Cao Bằng, tỉnh Cao Bằng). Khi còn nhỏ, chứng kiến cuộc sống cơ cực, thống khổ của người dân Việt Nam dưới ách cai trị của thực dân Pháp và chế độ phong kiến, với lòng căm thù giặc sâu sắc, đồng chí đã sớm bộc lộ tư tưởng yêu nước và tiếp nhận tư tưởng yêu nước tiến bộ, tích cực tham gia tuyên truyền cách mạng trong học sinh ở một số địa phương của tỉnh Cao Bằng.
Năm 1926, đồng chí là học sinh của Trường Bách Nghệ (Hà Nội), thời gian này đồng chí đã tích cực tham gia phong trào bãi khóa của học sinh, sinh viên đòi tổ chức lễ tang và lễ truy điệu nhà yêu nước Phan Châu Trinh. Phong trào bị đàn áp, Hoàng Đình Giong cùng một số học sinh khác bị đuổi học và phải trở về Cao Bằng. Từ đây, đồng chí mang nhiệt huyết của mình để tuyên truyền lòng yêu nước, căm thù giặc trong học sinh tại Hòa An và thị xã Cao Bằng. Năm 1927, đồng chí ra nước ngoài để bắt liên lạc với tổ chức hội. Năm 1928, đồng chí được kết nạp vào tổ chức Hội Việt Nam cách mạng thanh niên do lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc sáng lập. Tháng 12/1929, đồng chí được kết nạp vào Đông Dương Cộng sản Đảng và thành lập chi bộ ở Long Châu (Trung Quốc), đồng chí được bầu làm Bí thư Chi bộ hải ngoại. Với tư cách người phụ trách hội ở hải ngoại, đồng chí Hoàng Đình Giong đã ra sức chỉ đạo xây dựng Hội Việt Nam cách mạng thanh niên ở Cao Bằng, chọn cử nhiều thanh niên đi đào tạo tại các lớp huấn luyện của hội rồi lại đưa về hoạt động. Vì vậy, cuối năm 1928, các cơ sở hội ở thị xã Cao Bằng và Mỏ thiếc Tĩnh Túc đã được tổ chức. Đây là những cơ sở hội đầu tiên tạo tiền đề cho phong trào cách mạng Cao Bằng phát triển mạnh mẽ. Vào tháng 3/1935, với sự nỗ lực phấn đấu liên tục, không mệt mỏi cho sự nghiệp cách mạng của Đảng, đồng chí Hoàng Đình Giong được phân công dẫn đầu Đoàn đại biểu Xứ ủy Bắc Kỳ dự Đại hội lần thứ nhất của Đảng Cộng sản Đông Dương tại Ma Cao (Trung Quốc) và được bầu làm Ủy viên Ban Thường vụ Trung ương Đảng khóa I, phụ trách Xứ ủy Bắc Kỳ.
Cuối năm 1935, đồng chí trở về nước, tổ chức chỉ đạo phong trào công nhân tại Hải Phòng, Quảng Ninh và bị thực dân Pháp bắt đày đi khắp các nhà tù Cao Bằng, Hỏa Lò (Hà Nội), Sơn La, Bắc Mê (Hà Giang) và bị đày đi biệt xứ tận đảo Ma-đa-ga-xca (châu Phi). Với tinh thần bất khuất của người cộng sản kiên trung, đồng chí vẫn kiên định mục tiêu, lý tưởng cách mạng, thường xuyên tập hợp anh em trong tù tham gia đấu tranh chống đế quốc. Là người có nhiều kinh nghiệm đấu tranh trong nhà tù đế quốc, đồng chí tranh thủ được danh nghĩa đồng minh chống phát xít Đức và thoát khỏi ngục tù về nước hoạt động cách mạng. Được trở về Tổ quốc, đồng chí Hoàng Đình Giong tích cực hoạt động cách mạng. Sau ngày 9/3/1945, đồng chí cùng Đảng bộ Cao Bằng lãnh đạo nhân dân xóa bỏ chính quyền tay sai của địch, thành lập và bảo vệ chính quyền cách mạng ở hầu hết các châu trong tỉnh, bao vây quân đội Nhật, trấn áp bọn phỉ phản động. Thực hiện Quân lệnh số 1 của Ủy ban khởi nghĩa toàn quốc, trên cương vị Trưởng Ban khởi nghĩa tỉnh Cao Bằng, đồng chí lãnh đạo lực lượng vũ trang cùng với quần chúng nổi dậy giành chính quyền cách mạng và có công lớn trong tổ chức thắng lợi Cách mạng Tháng Tám năm 1945 ở Cao Bằng.
Người cán bộ quân sự tài năng
Ngày 1/10/1945, đồng chí Hoàng Đình Giong được Bác Hồ và Trung ương Đảng giao nhiệm vụ làm Chỉ huy trưởng bộ đội Nam tiến với tên mới Võ Văn Đức (Bác Hồ đặt). Ngày 20/11/1945, tại Hội nghị An Phú Xá (Gia Định), đồng chí được cử làm Chủ nhiệm Chính trị Bộ (Chính ủy) Quân giải phóng Nam bộ. Ngày 10/12/1945, đồng chí được cử làm Khu Bộ trưởng (Tư lệnh) đầu tiên Khu IX.
Ở bất cứ ở cương vị nào, vùng đất nào, đồng chí đều thể hiện phẩm chất cao đẹp và bản lĩnh của một vị “Tướng quân tại ngoại”. Đồng chí đã vạch ra những sách lược, chiến lược đấu tranh cách mạng đúng đắn trên các mặt trận quân sự, chính trị, ngoại giao… Đặc biệt, ở trên chiến trường cũng như nơi đồng chí sống, tư tưởng đại đoàn kết toàn dân, đoàn kết quốc tế của Chủ tịch Hồ Chí Minh mà đồng chí kiên trì thực hiện đã xây dựng được khối đoàn kết vững chắc giữa bộ đội các địa phương khác nhau, giữa dân tộc Việt với dân tộc Khmer, giữa các lực lượng cách mạng với các dân tộc, đặc biệt là đồng chí đã phối hợp xây dựng lực lượng cách mạng ở các nước Đông Nam Á (Campuchia, Lào, Thái Lan) tạo thành sức mạnh chiến đấu chống giặc ngay từ những năm đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp ở miền Nam.
Cuối tháng 11/1946, đồng chí được Trung ương phân công ở lại làm Khu Bộ trưởng Khu VI. Đồng chí đã có nhiều đóng góp to lớn trong việc chỉ đạo xây dựng củng cố Trung đoàn 81 (Ninh Thuận), Trung đoàn 82 (Bình Thuận), xây dựng lực lượng theo đường lối kháng chiến kiến quốc của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, tổ chức và huấn luyện, nâng cao sức chiến đấu của lực lượng vũ trang; xây dựng căn cứ và chiến tranh du kích, củng cố khối đoàn kết giữa đồng bào Kinh và đồng bào các dân tộc thiểu số, tạo tiền đề cho bước phát triển mới của phong trào kháng chiến ở Nam Trung bộ. Năm 1947, trong một trận chiến đấu ác liệt, đồng chí đã anh dũng hy sinh tại chiến trường Ninh Thuận. Đồng chí để lại tình cảm đặc biệt quý mến, niềm thương tiếc vô hạn đối với lực lượng vũ trang Khu VI và Đảng bộ, chính quyền, nhân dân các dân tộc, đồng bào, đồng chí các tỉnh Bình Thuận, Ninh Thuận.
Ghi nhận những cống hiến và công lao to lớn của đồng chí Hoàng Đình Giong đối với sự nghiệp cách mạng vẻ vang của Đảng và Nhà nước ta, năm 1998, đồng chí được Đảng và Nhà nước truy tặng huân chương cao quý - Huân chương Hồ Chí Minh; năm 2009, được truy tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân. Năm 2018, đồng chí Hoàng Đình Giong vinh dự được Đảng và Nhà nước công nhận là lãnh đạo tiền bối tiêu biểu của Đảng và cách mạng Việt Nam.
“Đồng chí Hoàng Đình Giong là một người cộng sản trung kiên, một người con tiêu biểu của đồng bào các dân tộc quê hương cách mạng Cao Bằng. Đồng chí đã chiến đấu kiên cường, cống hiến trọn đời cho sự nghiệp giải phóng dân tộc và lý tưởng cộng sản cao đẹp…”
Đại tướng Võ Nguyên Giáp.
